Denken in een begaafdheidsveld

Men moet geduld hebben met onopgeloste zaken in het hart en proberen de vragen zelf lief te hebben, als gesloten kamers en als boeken die in een zeer vreemde taal geschreven zijn.

Het gaat er om alles te leven. Als je de vragen leeft, leef je misschien langzaam maar zeker zonder het te merken op een goede dag binnenin het antwoord.

Reiner Maria Rilke

Tijdens gesprekken met personen die zich herkennen in kenmerken van hoogbegaafdheid komen vaak existentiële processen aan bod. Wie ben ik, hoe relateer ik, wat heeft zin, heeft het überhaupt zin allemaal?

We zouden het stellen van deze vragen als een existentiële puzzel kunnen zien.

Denken is als het leggen van puzzelstukjes. Of nee, gedachten zijn puzzelstukjes van een bestaande puzzel. Zoals David Bohm fris heeft toegelicht, gedachten zijn denksporen uit het verleden, denken is een actie in het heden.

Als je de puzzelstukjes niet meer gelegd krijgt, kun je spreken van existentiële denkfouten – niet adaptieve gedachten voor de nieuwe situatie van je leven. Veelal loop je dan tegen geconditioneerde gedachten aan die het bereik van je nieuwe of opnieuw gestelde vragen niet halen. Je zoekt antwoorden en het is lastig te vertoeven in de vragen. De complexiteit van je leven neemt toe en de gepaard gaande uitdagingen vragen meer denkbehendigheid. Ironisch gezien: veelal ervaart de persoon in deze situatie nieuwe gradaties van veiligheid om meer complexiteit (onzekerheid) aan te gaan. Dynamisch vervulde veiligheidsbehoeften geven ruimte voor groeibehoeften. "Er is méér", zoemt de intuïtie. Dan kun je puzzelen met je ‘gedachten’ wat je wilt, maar blijf je jezelf beperken met oude gedachtesprongen. Je blijft dezelfde puzzel leggen en raakt gefrustreerd en moe. Al dat springen is ook vermoeiend, zeker als anderen niet mee willen of kunnen springen of de kwaliteit van je denken het bereik van je sprong nog niet spiegelt. "Iets klopt er niet."

Mag de puzzel uit elkaar vallen in meer dan 1000 stukjes?

Dit is spannend. Gedachten zijn emotioneel geconditioneerd. Ze dienen een functie in het onderhouden van een emotionele, wel veilig voelende realiteit. De puzzel opnieuw leggen is je emotionele realiteit verleggen, in weerwil van eventuele, emotioneel geconditioneerde dogmatiek. Boosheid, verdriet, paniek....het zouden de emoties kunnen zijn die tezamen met het daarmee nieuwe denken de puzzel opnieuw, soepel voelend leefbaar maken. Emoties zijn ook geconditioneerde gedachten. Constructies. Dat is niet gemakkelijk in te zien, want emoties en gedachten zijn ook 'hechting'. Welk verhaal vertel jij jezelf? Welk verhaal is jou verteld?

Het vraagt een scherpe geest om dit proces te overzien, erbij te zijn in verbinding, provocatief het denken te (be)vragen en tegelijkertijd de ruimte waarbinnen de puzzel uit één valt vast bij één te houden. Snelheid van denken tezamen met de zachtheid van intonatie, vertraging en stilte.

Als een psychologisch begeleider niet aansluit dan wordt er een nieuw lijkend maar effectief oud en frustrerend voelende puzzel gelegd. Gedachtesprongen worden wegvallende verbinding.

"Ik praat ze onder de tafel,” zeggen menigeen uitzonderlijk slimme personen over de psychologisch begeleiders.

De ik-praat-ze-onder-de-tafel is een oude puzzel. De puzzelstukjes liggen onder de bank. Het is een rommelige boel en dat is oké. Iemand onder de tafel praten is onzekerheid met gedachten gijzelen. Dat is je waarschijnlijk geleerd, dat was vroeger nodig om te hechten.

Lichaamswerk is daarom ook heilzaam. Het lichaam is grotendeels de puzzel, of tenminste de belichaming van het proces van uit één vallen. Het lichaam spreekt een taal die directer te begrijpen is zonder het oude begripsvermogen direct al te hoeven updaten. Het is efficiënt en preverbaal. Begrijpen is eerder – grijpen. Loslaten, om de beweging van het grijpen te (h)erkennen. Gedachten vallen dan vaak stil en met de tijd (ruimte, 'holding space') komt het frisse denken, nieuwe perspectieven, op gang. Een herorganisatie van de verstrengeling tussen emotie en ratio.

Nu geloof ik niet dat positief uit eén vallen, de puzzel opnieuw leggen, per se of alleen via lichaamswerk kan gebeuren. Beter: het hoofd is ook het lichaam (althans, dit is het antwoord op mijn gepuzzel). Wie vaardig vragen stelt, technieken hanteert om de loskomende emoties te verwelkomen en het als begeleider aandurft om via denken helemaal in onzekerheid te vertoeven - werkelijke openheid - kan het proces van uit één vallen ook denkend begeleiden. Dan doet het denken het lichaam, de kwetsbaarheid, helemaal eer aan. Constructie en deconstructie vloeien samen. Belichaamde intelligentie. Het lichaam is één en al denken.

I don't believe people are looking for the meaning of life as much as they are looking for the experience of being alive.

Joseph Campbell

Toegegeven, dat is intensief wanneer iemand sterke gedachten(‘loops’) heeft en daarbij flinke gedachtesprongen kan maken. Het vraagt een belichaming van nederigheid èn kracht. Van snel denken en zacht zijn. Van humor op het juiste moment en afgestemd resonerend verdriet op het volgende moment. Van denksport afgelijnd als vechtsport, met alle vaardigheden om blessures te voorkomen. Van samen stil zijn, filosofisch diep en zeer praktisch, effectief. Van fluïditeit. En een toefje gevoel voor de absurditeit van het bestaan. Levensplezier, levenslust.

In het denken komt dit veelal neer op het onderzoeken dat de persoon de puzzel blijft leggen omdat er vragen blijven komen. Dan gaat het erom de ‘agency’ hiervan te integreren en niet als emotioneel probleem te internaliseren of externaliseren. Wie altijd blijft vragen, blijft de puzzel verleggen. Sterker nog, de puzzel wordt telkens her-ontworpen. Hoe de puzzel gelegd wordt, wordt veranderd. Meta op meta op meta. Dan kom je uit op de onzekerheid van het bestaan in een immer veranderende context, verankerd in een afhankelijk lichaam met een eigen ‘technologie’ - en een uitzonderlijk denkend persoon dat zelf systemen kan ontwerpen. Volle onzekerheid voelt vaak eng, raakt machteloosheid, wanhoop, woede, egostrijd en alle daaraan gerelateerde conditioneringen. Conditioneringen die ontstaan zijn in wisselwerking met verzorgers die de onzekerheid van het bestaan op de één of andere manier (voor henzelf) dragelijk hebben gemaakt, hebben moeten maken. Bijvoorbeeld door altijd een 'positieve' gedachte tegenover een 'negatief' gevoel te plaatsen. Dat is een krappe puzzel. Levensenergie lekt.

Ziedaar de strijd die kan ontstaan met een autoriteit (leerkracht, psycholoog, ouder,…) wanneer een zeer slim kind de gedachten van de ander blijft bevragen. Dat is uitdagend. De puzzel glipt uit handen van de leerkracht. Het is emotioneel wellicht makkelijker om het kind te begeleiden dat de bestaande puzzels goed blijft leggen. Maar dan doen we de kinderen tekort die geen zin hebben (zien) in het leggen van puzzels. Die liever een puzzel ontwerpen, in welke vorm dan ook. Die de puzzel die de ander ook is, aanvoelen en spiegelen. Die de emotionele puzzel graag weerspiegeld zien in zelfbewustzijn. Omdat daar vertrouwen in onzekerheid verankerd raakt.

Overgave aan onzekerheid en daarin leren spelen, verbinden, beslissen, eten, slapen, dansen en elkaar wiegen… Daarbinnen zijn er gedachten die je meer en minder helpen dit allemaal flexibel met elkaar af te wisselen. Waarden die steunend en veranderend zijn, abstracties die het ‘dachten’ stoppen en de stilte brengen waarbinnen denken geboren kan worden. Creativiteit.

Met een open geest kom je een vrij lichaam tegen. Dat zouden we intense mensen vanaf jongs af aan mogen leren, binnen de context van beweeglijke normen, waarden en nodige structuur. Alles is welkom, grenzen ook.

Zo wordt het vanzelfsprekende leiderschap van sommige hoogbegaafde personen geen lijderschap. Ze worden geen projectiescherm van andermans onzekerheid en voelen zich minder beperkt in hun spontane zelf-zijn met het meekomende, expanderende denken. Levensplezier bubbelt. Ze nemen hun openheid van denken aan en kunnen het aanwenden om met een ander mee te denken en puzzels te ontwerpen of effectiever te leggen, onderwijl ze voor zichzelf blijven denken. Denken is dan geen wapen, maar een ontwapening. Een belichaming. De puzzel die altijd uit elkaar valt en met liefde opnieuw gelegd wordt. Focussend en openend in eén.

Positieve desintegratie.

Desintegratie. Niet alleen een theorie. Ook zeer praktisch, momentaan, een emotionele en natuurkundige natuurwet, een voortgaand proces. Leven en eindigheid. De existentiële zekerheid van onzekerheid. De opties blijven open met tijdelijke, gecontextualiseerde, afgestemde 'zekerheden'.

#sensitiviteit #hoogbegaafdheid #belichaamdeintelligentie #positievedesintegratie #complexiteit #intensiteit #levensplezier #zingeving #existentiëleontwikkeling

--> Zin om eens samen te denken? Op 25 april verzorg ik van 19:30 tot 21:30 een online ontmoeting over existentiële ontwikkeling. We gaan dansen met ons denken. Neem al je vragen mee, alle intensiteit en complexiteit is welkom binnen de openheid van samen afgestemd, denkend mens zijn. Sámen geest zijn . Deelname is gratis en aanmelden kan via lotte@alotofcomplexity.com. Ik zie je graag!