Meergelaagde reis van emotionele intensiteit
Huidig (begin maart 2022) voelen nogal wat mensen (inclusief ikzelf) emotionele intensiteit. In reactie op de oorlog in Oekraïne, in reacties op duiding van dit geweld, in reactie op de ongelijkheid die (weer en nog meer) zichtbaar wordt, in reactie op de verslaglegging. Verdriet, woede, ontzetting, frustratie, onmacht, overweldiging, zinloosheid en wrange, bijtende, desolate stilte. Het komt allemaal voorbij.
In onze omgang met emotionele intensiteit kennen we vele vormen, zoals de cognitieve (her)schepping van zingeving die volgt op emotionele intensiteit expressief toont.
In sommige analyses wordt verwezen naar het gevaar van een soort enthousiasme rondom oorlog; geweld is emotioneel gerechtvaardigd in reactie op een aanval, dit kan tot een (overlevings-)roes leiden waarin spiegeling van gedeelde menselijkheid niet meer gebeurt. In andere kritische analyses gaat het over het type empathie dat met name gericht lijkt te zijn op de mensen aan wie we ons directer kunnen relateren omwille van leefomgeving, tradities, uiterlijkheden, dominante narratieven... Een ander wijst naar alle andere plekken in de wereld, nabij of veraf van de oorlog in Oekraïne, waar al sprake was van wreed geweld: waarom spreken we daár niet over, waarom gaat onze aandacht en geld daar niet naartoe? Weer anderen schrijven over de complexe geschiedenis die deel uitmaakt van de huidige situatie, pogen de polarisatie uit eén te rafelen tot situaties, belangen en betrokkenen waar velen geen weet van hebben. Sommigen zien met name de welhaast onvoorstelbare, concrete gevolgen van het actuele geweld en hebben geen woord binnen handbereik om de ontzetting hierover te duiden. Niet zelden wordt er gezocht naar dé oorzaak, dé manier om hiermee om te gaan en dé waarheid als het gaat over toegepaste rechtvaardigheid.
In de analyses zoek ik soms naarstig naar emotionele integriteit, de ruimte om te doorvoelen wat ik voel (een principieel nee tegen geweld) én de ruimte om de complexiteit élders, daár belichaamd en geleefd, niet te onderschatten noch wanen dit volledig te doorzien. Na een online uiting van mijn directe, emotioneel intense reactie, naar mijn indruk genuanceerd bespiegeld, ontvang ik ook enkele adviezen. Die ik niet voel nodig te hebben noch gevraagd heb en die daarmee de kwetsbaarheid, die we dus delen, voor mij onderstrepen.
Bij de veelzijdigheid van de analyses en reacties denk ik aan de ‘meergelaagdheid’ (multilevelness) die Dabrowski in zijn theorie van emotionele en morele ontwikkeling heeft uitgewerkt. Elk mentaal construct, elke emotie of motivatie, komt binnen de groeidynamiek van elke ontwikkellaag (uit de theorie, van primaire integratie tot en met secundaire integratie) anders tot uiting. Iemand die emotioneel groeit, doorleeft via het proces van positieve desintegratie deze meergelaagdheid binnenin zichzelf en ijkt 'daarop' een waardenhiërarchie.
Empathie ziet er binnen primaire integratie (laag I) anders uit dan binnen georganiseerde meergelaagde desintegratie (laag IV). Binnen primaire integratie zijn er rudimentaire aspecten van empathie, veelal in de vorm van het onnavoelend en onnadenkend meebewegen met andermans emoties, stemming of impulsen. Bij meergelaagde spontane desintegratie gaat empathie over bewuste identificatie met jezelf (vanuit zelfkennis en inclusief de context en mogelijkheden waarbinnen jij je bevindt) en doorleefde empathie voor (de kwetsbaarheid en kracht van) de ander. Binnen secundaire integratie gaat empathie volgens mij over doelgerichte compassie, dat je de waarden die je hebt, daadwerkelijk leéft in de doelen die doorleefd uit je waarden voortvloeien. Een groeiende waardenhiërarchie is de basis voor de doelen, een hiërarchie die bespiegelde levenservaring, inclusief conflicten en verschillende emotionele belevingen, als bron van wijsheid kent.
Dabrowski's complexe onderzoek van emoties en motivaties in ogenschouw nemend, onderzoek ik hoe de emotionele intensiteit van deze week door mijn lijf en geest reist. En een uitweg zoekt in gebalde vuisten en uitgeblafte woorden. Behoeftig is naar bevestiging, ontheemd rondwandelt op social media pagina’s, op zoek naar spiegelende stemming. En dan even vast lijkt te komen zitten in mijn maag, als samenballend verdriet dat mij conflictueus tot 'niet' - wat Dabrowski zou noemen: psychoneurotisch - stemt. Ondertussen, tóch, zoekend naar een hernieuwd wereldbeeld, een integratie van de shock, het confronterende besef van eeuwenoud geweld, mijn neiging geweld op andere plekken in de wereld te ontzien en de ook in mezelf herkende, menselijke neiging het zelf als superieur aan eigenlijk grenzeloze kwetsbaarheid te zien.
Hoe erken ik een hereniging tussen emoties en cognitie, een gevoelswijze houding die hier en nu van waarde is? Een hereniging die niet onmachtig is, handelingsmogelijkheden bevestigt maar ook besef van bescheiden invloed en kennis betreft.
De emotionele intensiteit reist door. Door een laag, op en neer naar elke laag, soms wrang strevend naar een 'ontwikkellaag'. En als het dan de tijd en ruimte heeft gehad, resoneert in mijn gehele lijf en geest, in verbinding is bespiegeld en in meditatie is doorleefd, dan transformeert de intensiteit tot een weliswaar raakbaar besef van waarden. Een scherpe - en veel liever absoluut niet nodige - herinnering aan de diepste waarden die ik in mij voel, maar waar ik in leefgemak en bij talrijke afleiding niet zelden weinig bewust van ben in mijn keuzes en acties:
dat we écht allemaal kwetsbaar zijn, het met elkaar van doen hebben in dit leven, we altijd lerende zijn en daar nooit klaar mee zijn en dat we elk moment weer de mogelijkheid mogen doorvoelen om dát te (leren) kiezen en te doen wat wijs, compassievol en mogelijk is. Met al het falen, het menselijke stuntelen, de niet weg te denken kwetsbaarheid én de zinderende zingeving van leven van dien. Een waardenhiërarchie waarbij een bewuste keuze voor geweld idealiter geén plek heeft, geen goeds doet.
En zo rust ik even uit in het hernieuwde voornemen om mijn passie voor emotionele ontwikkeling te laten spreken in woord en daad. Ruimte – woonruimte tot sensitieve spiegeling - te bieden aan hen die het nodig hebben, nu dat ik het voel te 'hebben'. En te durven om het leed in de wereld te zien, te durven er nog meer voor anderen te zijn, ook als dat van mij meer dan gemakkelijk aanpassingsvermogen en positieve onaangepastheid vraagt. En de met intensiteit gevoede reflectie vindt haar weg ook naar creativiteit; hoe kan ik deze intensiteit integreren in mijn activiteiten als spreker en trainer?
Ik tik op het toetsenbord, zie nieuwe invalshoeken, leef het leven weer verankerd en voorwaarts. Veiligheid en vrijheid leven ook immer samen. Ik denk nog een keer aan mensen die in onveiligheid leven en kan voor nu niets anders dan mezelf de vrijheid gunnen om de emoties die hierbij opkomen ontspannen te doorvoelen. Zodat de emoties niet als innerlijke conflicten een daadkrachtig geweten in de weg zitten, maar juist richting en moed bieden.